Dans le Flou, een andere visie op kunst van 1945 tot nu

“In werkelijkheid kun je niets zien. Niets precies. Niets definitiefs. Je moet je blik voortdurend bijstellen,” schreef Grégoire Bouillier in Les Waterlelies in zijn roman Het oranjeriesyndroom die onlangs werd gepubliceerd. Het is uit deze observatie dat detentoonstelling van het Musée de l’Orangerie is ontstaan, met als doel, legt de directeur uit, om van dit begrip van vaagheid “een sleutel te maken tot het lezen van een heel deel van de moderne en hedendaagse kunst”.

“Het onbepaalde en het vage zijn uitdrukkingsmiddelen die hun bestaansreden en hun eigenschappen hebben; daardoor wordt de sensatie verlengd”, zou de schilder van de ^Waterlelies1 hebben gezegd, zonder de term“onscherpte” te gebruiken die voor het eerst in de fotografie werd gebruikt. De onnauwkeurigheid van tonen die zo kenmerkend is voor het late werk van Claude Monet, werd destijds toegeschreven aan een verminderd gezichtsvermogen als gevolg van een oogziekte, maar blijkt nu een op zichzelf staande artistieke intentie te zijn. Vassily Kandinsky, de pionier van deabstractie, herkende dit al heel vroeg en zag hierin het verval van de figuur in wording… Veel kunstenaars zouden in de voetsporen van Monet de metamorfoses van de werkelijkheid onderzoeken en een “esthetiek van het onstabiele” ontwikkelen die in het ^{midden van de negentiende} eeuw werd geïnitieerd door William Turner, een profeet van de atomisering van de penseelstreek.

Naast de erosie van de figuur met de opkomst van de abstractie aan het begin van de ^20e eeuw, werd vervaging ook het merkteken van het onrepresenteerbare na de ontdekking van de concentratiekampen. In 2014 maakte Gerhard Richter, een hedendaagse meester van de vervaging, vier abstracte schilderijen getiteld Birkenau, waarin hij vier foto “s begroef die in 1944 waren genomen in de buurt van crematorium V in Auschwitz-Birkenau. De Gijzelaars van Jean Fautrier, begraven onder hoge pasta, zijn ontdaan van hun gezicht, op dezelfde manier waarop de woedende, afgeslachte figuur verdwijnt. Een ‘anonimisering door vaagheid’ is ook te zien in Christian Boltanski” s installaties van portretten van slachtoffers en beulen.

“Aan de rand van het zichtbare schept de onscherpte, terwijl het instabiliteit verraadt, ook de voorwaarden voor nieuwe betovering”, zeggen de curatoren van deze tentoonstelling, die ons onderdompelt in de duizelingwekkende hypnotiserende monochromen van Hans Hartung of de lichtgevende doeken van Nicolas Delprat.

¹ Roger Marx, Opmerkingen van Claude Monet, 1901.

Foto omslag: Hans Hartung, T1982-H31, 1982, Antibes, Fondation Hartung-Bergman © Collectie: Fondation Hartung-Bergman © Hans Hartung / Adagp, Parijs 2025