De wortels van Belgische uitmuntendheid

Niemand is het eens over de exacte oorsprong van de naam “België”. Ten tijde van de veroveringen van het oude Rome werden de mensen die op het grondgebied woonden beschreven als“bhelgh“, de Keltische ethymologie werd later Belgae wat “opgeblazen worden door trots” of “woedend zijn” betekent. Niet erg vleiend… Andere bronnen suggereren een verband met het Indo-Europese woord‘bhelegh‘, dat ‘schijnen’ betekent. Belenos was de Keltische god van het licht en de schoonheid. Schitteren zonder te verblinden: dat zou de Belg uit de oudheid zijn! Laten we eerlijk zijn, deze interpretatie past beter bij ons.

Dit kleine hoekje van de wereld bood al snel een waardig welkom aan de machtigen. De graven van Vlaanderen en de hertogen van Brabant bouwden hier hun klokkentorens. En de hertogen van Bourgondië bedachten een weelderig hof waar men zowel feestte als intrigeerde. Antwerpen, Brugge en Gent werden bakens van de Europese handel en verbonden specerijen uit het Oosten met Engelse wollen stoffen. Alles passeerde hier: kooplieden, legers, maar ook ideeën. Keizer Karel, elke zomer gevierd tijdens deOmmegangis daar een goed voorbeeld van. Hij werd geboren in Gent en was de belichaming vanhet Belgisch DNA: kosmopoliet, meertalig, heerser over een immens rijk waar de zon nooit onderging, maar een man die gehecht bleef aan zijn geboortestad. Er wordt gezegd dat hij zijn lokale accent behield tot op de Spaanse troon. Deze mix van wortels en openheid dringt nog steeds door in het land.

Unie en verdeeldheid

De oorlogen spaarden het toekomstige België niet . Bij Waterloo zagen de vlakten Napoleon Bonaparte vallen, afgeremd door de regen en verraden door de beroemde Belgische modder. Een paar kilometer verderop, in 1914-1918, werden de velden van Vlaanderen een van de vreselijkste begraafplaatsen van het moderne Europa. En toch, uit deze gehavende landen is altijd een creatieve kracht voortgekomen. België is ook het land van revoluties. De bitterste was die welke in 1830 de wereld in vuur en vlam zette. In de Brusselse Opéra ging het publiek voor La Muette de Portici de straat op en schreeuwde “l’Amour sacré de la patrie! De kasseien barstten in vlammen uit, vlaggen werden gehesen en een paar maanden later legde Leopold ^I de ambtseed af op het balkon van het Koningsplein. Hij was de eerste koning van een gloednieuw land, al verdeeld tussen Vlamingen en Walen, maar verenigd door de impuls van de onafhankelijkheid. Zijn motto,“L’union fait la force“, klonk als een vrome hoop en een permanente uitdaging. Bijna twee eeuwen later is er weinig of niets veranderd.

Een culturele lappendeken

België is ook een mozaïek. Of een diamant, zoals koning Filip het vaak heeft vergeleken op officiële buitenlandse reizen. Brueghels penselen vertellen het verhaal van het leven op het platteland, terwijl Rubens’ talent zijn sensuele vormen ontvouwt in de kerken van Antwerpen. Later zette Magritte het alledaagse leven op zijn kop met zijn pijpen die geen pijpen waren en verkocht hij zijn doeken voor bijna niets voordat hij wereldwijde erkenning kreeg. En wat te denken van Victor Horta, een van de pioniers van deArt Nouveau, die huizen creëerde die leken te bloeien als stenen bloemen? Excellentie houdt nooit op zichzelf te vormen en opnieuw uit te vinden. Zelfs het stripverhaal, dat een waar koninkrijk vond op het kleine Belgische grondgebied: Kuifje, Robbedoes, Gaston Lagaffe, de Smurfen… Zoveel personages die een zeer lokale fantasie uitstralen.

En dan is er nog de tafel! Friet is misschien grappig, maar we vergeten vaak dat trappistenbier, gebrouwen door stille monniken, hele abdijen heeft gered. Dat chocolade, vervaardigd met de precisie van een goudsmid, tot kunst verheven is en gastronomische pelgrims van over de hele wereld aantrekt. Mosselen, wafels en zelfs witlof maken allemaal deel uit van dit gulle land. Elke regio heeft zijn eigen specialiteit, elke stad zijn eigen smaak. De culturele diversiteit strekt zich uit tot op het bord.

Bruocsella, la “maison du marais”

Au cœur de cette histoire foisonnante, la capitale joue un rôle particulier. Ville bourguignonne, espagnole, autrichienne, française, puis hollandaise, avant de devenir belge, Bruxelles concentre toutes les strates du passé. Aujourd’hui capitale de l’Europe, elle l’était en réalité bien avant l’Union européenne : sa Grand-Place, qualifiée par Victor Hugo de “plus belle place du monde” – rien que cela ! –, fut le théâtre d’échanges internationaux dès le XVIIe• siècle. Comment s’étonner, dès lors, que l’Europe contemporaine ait choisi d’y établir ses institutions ? Pour marquer le siècle, l’Atomium dressé lors de l’Exposition universelle de 1958 incarne à la fois l’audace futuriste et l’art du symbole : le fer naît, grandit. Dans ce patchwork, l’équilibre est fragile mais fécond.

Trois langues officielles, des régions aux identités marquées, une capitale cosmopolite : tout semble propice à la division. Pourtant, une énergie propre au pays continue de souder l’ensemble vaille que vaille. Ironie, humour, autodérision : ces traits typiquement belges jouent le rôle de ciment. Qui d’autre aurait pu donner au monde un artiste surréaliste tel que Magritte ou un humoriste comme Raymond Devos ? Une plume comme Simenon, qui inventa Maigret dans les rues de Liège ? Ou encore l’insaisissable Amélie Nothomb et ses personnages singuliers ?

Discrete elegantie

Zelfs vandaag de dag blijft België schitteren met zijn populaire cultuur. Stromae vult stadions met zijn gemengde melodieën. Angèle exporteert Brusselse uitdrukkingen die glamoureus zijn geworden. Zelfs de Rode Duivels staan klaar om het publiek in vuur en vlam te zetten tijdens grote wedstrijden. En wat te denken van de Belgische creaties, met de beroemde“Antwerpse Zes“, waaronder Martin Margiela, Dries Van Noten en Dirk Bikkembergs? En laten we Edouard Vemeulen bij Natan niet vergeten… Allemaal schudden ze op hun eigen manier de modecodes door elkaar. Allemaal bewijzen dat het kleine België nog steeds een invloed heeft tot ver buiten zijn grenzen.

“Een klein land, maar een groot land”, zei een Marolliaanse vrouw een paar jaar geleden tegen me, om België zo goed samen te vatten. Dit stukje land dat vastzit in een concert van grote naties, dat om zichzelf lacht, dat soms twijfelt, maar dat altijd weer verrast, kan niet fundamenteel slecht zijn. Het is meer dan een staat, het is een idee: ja, een bescheiden grondgebied kan invloeden absorberen, ze vermengen enuitmuntendheid percoleren.

Foto omslag: © DR