Genealogie: Nicolas de Potter, de kunst van het verbinden van generaties

Er zijn boeken die op de planken blijven liggen en andere die werelden doen ontwaken. In 2000 (her)ontdekte Nicolas de Potter Histoire généalogique des Potter au croissant et aux trois roses, in 1964 gepubliceerd door prinses Elisabeth de Merode, zijn aangetrouwde tante, in samenwerking metHervé Douxchamps, een belangrijke figuur in de Belgische genealogie. Dit 317 pagina’s tellende boek, dat nu zeldzaam is, gaf voor het eerst een uitgebreide cartografie van de familie de Potter, een oude familie die in de 14e eeuw in de Bourgondische Nederlanden ontstond en waarvan verschillende takken zich onderscheidden in Vlaanderen, Artois en Henegouwen. Het laatste boek van Nicolas de Potter,
Genealogie van de familie Potter & Pottère (2025, Edi-Pro)
herneemt, verrijkt en actualiseert het werk dat in 1964 door Elisabeth de Merode werd begonnen. Maar uiteindelijk is dit boek slechts de zichtbare uitdrukking van een diepere benadering: begrijpen waar we vandaan komen zodat we ons beter kunnen situeren in het heden.

Eventail.be – Qu’est-ce qui vous a donné envie d’écrire ce livre ?
Nicolas de Potter – J’ai senti comme une sorte d’appel lorsque j’ai (re)lu le livre qu’Elisabeth de Merode et Hervé Douxchamps avaient consacré à l’histoire de la famille. C’était en 2000. J’ai redécouvert quelque chose que l’on n’évoquait pas facilement en famille alors : la décapitation de Liévin de Potter et l’exil d’une partie de la famille en Allemagne, fuyant les guerres de religion qui opposaient protestants et catholiques. Ça m’a donné envie de creuser, de chercher. Elisabeth de Merode et Hervé Douxchamps ont été assez discrets à ce sujet dans leur ouvrage : c’était alors considéré comme un épisode un peu honteux de l’histoire familiale. Dans les années soixante, on n’était pas si fier d’avoir des ancêtres protestant. Je pense que nous sommes, à notre époque, un peu plus ouverts à ces questions-là et j’avais envie de pouvoir expliquer, réexpliquer cette partie de l’histoire familiale à nos jeunes. Ce second livre est, en quelque sorte, la suite de celui d’Elisabeth de Merode.

– L’histoire familiale, l’importance de la lignée, c’est quelque chose dont on vous parlait beaucoup dans votre enfance?
– Oui, ma grand-mère, Claire Davignon, était très branchée généalogie, elle disait : “Tu as des racines à Verviers dans le textile. Il faut respecter les ancêtres, il faut en parler, il faut les étudier.” Ce sont des choses qui se font dans les vieilles familles. J’ai essayé de communiquer ça à mes enfants, mais je me rends compte que la jeunesse voit ça d’une autre manière que nous. Eux, ce qu’ils aiment, c’est la cartographie, les illustrations héraldiques, les images anciennes qui sont clairement décrites. Ils ont envie de voir des choses vivantes et parlantes. Il y a donc une sorte de rupture entre les générations et j’ai voulu combler le vide.

– Je boek is inderdaad opmerkelijk geïllustreerd. Was dit nodig om de aandacht van andere generaties te trekken?
– Ja, ik realiseerde me dat de genealogieboeken die ik in het verleden had geprobeerd door te geven, niet werden gelezen, maar opzij werden gelegd. Lange zwart-wit genealogische kaarten spreken niet meer aan. Maar toen mijn kinderen oude kaarten, wapenschilden en familiekaarten zagen, begonnen ze vragen te stellen. Afbeeldingen lokken discussie uit. Ze vragen me waarom dit wapen, waarom dit kunstwerk, waarom dit dorp. En elke keer opent het een verhaal, een stukje herinnering, een episode uit hun leven. Iconografie helpt om genealogisch werk leuker te maken en nodigt mensen uit om te delen.

– Alle families hebben familiemythes die min of meer legendarisch zijn, moeilijk te verifiëren en zelden in twijfel worden getrokken (omdat ze vaak het familieverhaal in de hand werken). Als je in de geschiedenis van je familie en de wortels van je stamboom duikt, neem je het risico dat je dit welwillende of glorieuze verhaal in gevaar brengt. Heb jij deze situatie meegemaakt en zo ja, hoe ben je ermee omgegaan?
– Ik heb altijd graag samengewerkt met erkende professionals: onderzoekers, wetenschappers, historici, heraldisten, genealogen… Mijn doel was een historische benadering, geen fantasievolle of hagiografische. Daarom heeft het boek 200 of 300 voetnoten waarin ik mijn bronnen citeer. Op deze manier bescherm ik mezelf tegen kritiek. Aan de andere kant hebben familieverhalen allemaal hun donkere en lichte kanten. Beide op hun juiste plaats zetten is een krachtige en gezonde manier om de generaties met elkaar te verzoenen. Toen Hervé Douxchamps in 1955 de Duitse genealogie verzamelde, waren mijn neven en nichten tien jaar eerder geëmigreerd. Deze terugkeer uit Californië in 2025 en ons gezamenlijke werk waren een aanwinst om de katholieke en protestantse takken met elkaar te verbinden.

– Hoe reageerde je familie op deze kritiek?
– Heel goed, verrassend genoeg. Ik kreeg veel positieve feedback, vooral van defamilievereniging. Sommigen vroegen zich af waarom ik het werk vanElisabeth de Merode, een autoriteit op dit gebied, ‘herhaalde’. Maar uiteindelijk heeft het boek bruggen gebouwd: we vertrekken binnenkort naar Duitsland met leden van alle vier de takken van de familie. Dit project heeft de spanningen niet opnieuw aangewakkerd, maar was een kans voor verzoening tussen de generaties.

– Waarom is genealogie belangrijk in deze tijd?
– Het is een interessante tak van de geschiedenis omdat het het grote verhaal met het kleine verbindt. Als we op school leren over grote conflicten en gebeurtenissen, kunnen ze abstract en vluchtig lijken. Aan de andere kant, als we ze naast het leven van grootouders en overgrootouders leggen, worden ze plotseling steviger geworteld, op een bepaalde manier tastbaarder. Het is een koninklijke weg om de geschiedenis in het algemeen te begrijpen.

– Is dit werk vooral gericht op je naasten (kinderen, ouders, neven en nichten) of hoop je een breder publiek te bereiken, buiten de familiekring?
– Ik hoop dat dit boek de familiegrenzen in de strikte zin van het woord zal overschrijden. Op dit moment zijn we met mijn uitgever, Edi Pro, nog eens duizend exemplaren aan het uitgeven. Deze tweede editie zal ook worden vertaald in 27 talen op SoundCloud door Audible.fr in Parijs. Idealiter zouden we 3000 exemplaren willen drukken. Van een van mijn vorige publicaties, over Armand de Potter, uitgegeven door MacMillan en Lannoo, werden 25.000 exemplaren verkocht. Van een ander boek over Louis de Potter werden ook 3.000 exemplaren verkocht. Mijn nieuwste boek zal natuurlijk in België verspreid worden, maar ook op grotere schaal in Europa en zelfs in Quebec. Ik heb de afgelopen weken 700 exemplaren per fiets verspreid in bibliotheken in Amiens, Arras, Douai, Valenciennes en Boulogne-sur-Mer. In elke stad waar ik een voorouder vond, heb ik een boek aangeboden. Maar ik denk dat er ook een niet-institutioneel publiek is. De verhalen van onze families zijn de verhalen van ons land, van onze samenleving, die we over meerdere eeuwen volgen. Deze families zijn getuigen van de evolutie van de samenleving.