In de geheimen van de tuinen van Versailles

Eventail.be – Waarom wilde u de geschiedenis van deze emblematische tuinen opnieuw bekijken?
Jacques Moulin – Sinds 2010 ben ik als verantwoordelijke architect verantwoordelijk voor deze tuinen en ik realiseerde me dat we in het rijk van verhalen en legendes leefden. En dat is prachtig. Feit blijft dat de historische werkelijkheid belangrijker is als je op een landgoed werkt, en die is vaak rijker, sympathieker en sprankelender dan alle legendes die we eromheen hebben proberen te bouwen. Het is misschien een karikatuur, maar het bestaat wel. Toen ik in Versailles aankwam, werd me gevraagd om over de tuin van het Grand Trianon te praten. Iedereen vertelde me dat de tuin duidelijk ontworpen was door Le Nôtre, en iedereen handelde daarnaar. Ik heb net ontdekt dat de tuin helemaal opnieuw is aangelegd op basis van een nieuw ontwerp van Richard Mique aan het einde van de 18e eeuw, met nieuwe beplanting en een indeling die vandaag de dag nog steeds hetzelfde is. Zelfs op een landgoed als Versailles wordt de historische realiteit soms tot op een eeuw na genegeerd. We hebben een plicht tot historische conformiteit wanneer we aan een monument van deze aard werken. Het was dus nodig om de historische kennis van het landgoed up-to-date te brengen.

– Waar heb je deze kostbare archieven gevonden?
– Op een landgoed als Versailles, dat een koninklijk huis is, zijn de archieven immens. De koninklijke rekeningen zijn bewaard gebleven. Er zijn duizenden documenten en oude plannen met betrekking tot Versailles. En het is deze overvloed die het moeilijk maakt om het te bestuderen. Als er drie documenten zouden zijn, dan zouden ze al eeuwen bekend zijn, iedereen zou ze gebruikt hebben en dan zou het verhaal daar ophouden. De documentaire bronnen over Versailles zijn gigantisch. Ze zijn te vinden in Stockholm, Parijs, Italië en natuurlijk in Frankrijk, in het Nationaal Archief, de Nationale Bibliotheek, de archieven van Versailles en privéarchieven. Vandaag worden we geholpen door alle huidige technieken van digitalisering, het internet, fotografie, enz. die historici van voor de oorlog bijvoorbeeld niet hadden. Vandaag beschikken we over een documentaire capaciteit die ons niet alleen toelaat, maar ook verplicht om deze geschiedenis opnieuw te bekijken.

– Heb je archieven in België gevonden?
– Strikt genomen kan ik niets vinden over Versailles in België. Maar bijvoorbeeld wat de Prins de Ligne zegt over de tuinen van Versailles is soms heel welsprekend. We hebben niet altijd bepaalde beschrijvingen kunnen lezen die zijn verwaarloosd of voor luchtig zijn gehouden. Er zijn soms beschrijvingen uit het buitenland die buitengewoon welsprekend zijn. Misschien dat ik daar in het tweede deel, over de tuinen van Versailles in de achttiende, negentiende en twintigste eeuw, iets meer over zal zeggen.

– Je wijst op de relatie tussen tuinen en politieke macht
– In Versailles is deze relatie duidelijk en bestaat uit verschillende lagen. Aanvankelijk was de tuin het privédomein van Lodewijk XIII. Zo privé dat het Hof er geen toegang toe had. En daarom verloren de mensen er hun interesse in. Sinds de 17e eeuw is de tuin verwaarloosd. Aan het begin van het bewind van Lodewijk XIV was de tuin ook privé. Je kon het alleen bezoeken met een ticket, d.w.z. toestemming van het kantoor van de koning. Je kunt niet zomaar aan de poort verschijnen en zeggen “Ik bezoek de tuinen van Versailles”. De tuin was uiterst kostbaar en was gereserveerd voor de jonge Lodewijk XIV, waar alleen zijn gasten en soms het Hof toegang hadden. Beetje bij beetje werd Versailles geassocieerd met koninklijke macht, vooral vanaf 1683, toen het de zetel van de regering werd. In overeenstemming met de regel voor Franse koninklijke residenties werden het kasteel en de tuinen openbaar. Maar zelfs toen onderging de tuin een enorme metamorfose, want je stelt een kostbare privétuin niet open voor tienduizenden bezoekers. In de tweede helft van de regeerperiode van Lodewijk XIV onderging de tuin een complete transformatie. Hij werd zowel eenvoudiger als grootser om het beeld van de macht te weerspiegelen.

– Versailles en zijn tuinen werpen ook vragen op over het milieu.
– Ja, en ze zijn enorm. Ik zal deze kwestie in het tweede deel behandelen. Versailles was tot de 20e eeuw een landgoed. Nu, in de 21e eeuw, is Versailles een stadspark aan het worden. Parijs, als agglomeratie, is een echte bedreiging. Vandaag heb je overal rond het park bebouwde gebieden, of gebieden die bebouwd kunnen worden. Versailles is in één woord voorbestemd om het toekomstige Parc Monceau te worden. Met andere woorden, een tuin omringd door een stad. Dit was helemaal niet de manier waarop het werd opgevat in de zeventiende, achttiende en zelfs begin negentiende eeuw. Vandaag de dag kun je aan het einde van bepaalde perspectieven de metro als een soort stippellijn voorbij zien rijden. Dit is een feit. Het kadastrale plan kan veranderen. En om iets te beschermen, moet je je daarvan bewust zijn. In mijn boek heb ik het over het belang van de relatie tussen landschapskunst en de geschiedenis van tuinen, en hoe deze ruimtes plekken kunnen worden voor een dialoog tussen mens en natuur. Als ik een bosje, een parterre of een fontein opnieuw moet aanleggen, is het de eeuwenoude kennis van deze structuren die me in staat stelt om vandaag zo te handelen dat ze weer in overeenstemming zijn met hun oorspronkelijke lay-out. Een tuin als deze, die al 400 jaar bestaat, is formidabel, kunstmatig vereenvoudigd. Hij is kleiner geworden. Het is mijn taak om hem in zijn oude glorie te herstellen. Vandaar de behoefte aan kennis en actie vandaag.

– Zijn er tuinen in België die je bewondert?
– Je maakt een grapje. Ik ben verschillende keren naar België geweest om te bewonderen en te proberen bij te houden wat jullie met de tuinen hebben gedaan, wat absoluut bewonderenswaardig is. 30 jaar geleden had ik de gelegenheid om René Péchère te ontmoeten. Ik was dubbel blij en vereerd om de prijs in ontvangst te mogen nemen die mij vorig jaar ter nagedachtenis aan hem werd toegekend. Je hebt prachtige hedendaagse en oude tuinen . Als je het geluk hebt om een(château de) Beloeil thuis te hebben, heb je geen complexen…