"De geheim agent, een antiheld in Brazilië

Brazilië, 1977. Armando (Pablo Escobar in de serie Narcos, 2015), een man van in de veertig, een weduwe en academicus uit São Paulo, arriveert in zijn geboortestad Recife. Hij krijgt een nieuwe baan bij de overheid en wil zijn 7-jarige zoon terugvinden, die is opgevoed door zijn grootouders van moederskant. Twee huurmoordenaars, waaronder een ex-leger kapitein, zitten achter hem aan. Onder de valse naam “Marcelo” trekt hij in bij Donna Sebastiana(Tânia Maria), een vurige zeventiger die politieke vluchtelingen opvangt. Onze man, die met de dood wordt bedreigd, draagt geen wapen maar “weet hoe hij een hamer moet gebruiken”. Wat is zijn missie?

Eventail.be – Wat inspireerde je om deze periode in de geschiedenis van Brazilië te verkennen?
Kleber Mendonça Filho – Ik wilde een historisch overzicht van het land maken, omdat cinema, vooral commerciële cinema, vaak naar het verleden kijkt door de lens van het heden. Brazilië kende 50 jaar geleden een bepaalde ontbering, groter dan wat we sindsdien hebben meegemaakt. Toen ik voor het eerst zei dat de film zich afspeelde in de jaren zeventig, was de associatie met de dictatuur meteen duidelijk. Maar ik wilde geen film over dictatuur maken, ook al heb ik respect voor werken als I’m Still Here (Walter Salles, 2025), Go Ahead, Brazil! (Roberto Farias, 1982) en de Argentijnse productie The Official Story (Luis Puenzo, 1985). Ik dompel mezelf onder in een dictatoriaal universum, maar de oefening die ik hier doe bestaat uit het onderzoeken van de logica van dat tijdperk. Ik ben meer geïnteresseerd in het dagelijks leven onder de dictatuur, op zoek naar details, de manier waarop dingen eruit zien. Bijvoorbeeld de manier waarop mensen met elkaar spraken. En ik vond het erg leuk om bepaalde woorden terug te brengen, bijna als een historisch artefact.

– Hoe heb je de eerste scène in de film bedacht?
– Het eerste beeld dat in me opkwam was dat van een lijk met de voeten naar de camera gedraaid, een beetje zoals Alfred Hitchcocks But Who Killed Harry? (1955). Mijn film begint dus met de twee voeten van een lijk en een benzinestation in de verte. Ik denk dat dat een goed beeld is om een film mee te beginnen.

– De film bevat een aantal horrorscènes
– Ik heb geweldige horrorfilms gezien. Maar persoonlijk heb ik nooit tegen mezelf gezegd dat ik zo’n film zou gaan maken. Ik schrijf gewoon het script en natuurlijk begin ik mezelf te verbazen op bepaalde momenten in de film, die nogal angstaanjagend zijn. Zonder een horrorfilm te zijn, heeft The Secret Agent er zeker elementen van.

– Eén sleutelscène is een verwijzing naar Steven Spielbergs film Jaws
– Ik denk dat horrorfilms deel uitmaken van wie we zijn, omdat ik ze vooral heb gezien toen ik opgroeide. Dus ze veronderstellen een bepaald niveau van trauma. Jaws is echt een heel traumatische film omdat ik het geluk heb in een stad te wonen met een stadsstrand. En we hebben echt een haaienprobleem. We hebben eenendertig mensen verloren in 30 jaar. Wanneer de horror van een nachtmerrie, die fantasie en verbeelding is, de realiteit ontmoet, is dat fascinerend. Niet op een heel fysieke manier, maar gewoon op het niveau van echte angst. Tegelijkertijd is de angst die horror in werkelijkheid oproept heel subtiel, omdat het werkt met je verbeelding. En in De geheim agent hangt er een soort dreiging, een wolk boven het verhaal.

– Je was een kind in 1977…
– De jaren 70 zijn mijn jeugdherinneringen. In die tijd werd het dragen van een uniform als sexy beschouwd. Kinderen werden gedwongen om op straat te lopen op de Braziliaanse Onafhankelijkheidsdag. Ik herinner me de gesprekken tussen volwassenen. Plotseling verlaagden ze hun stem en spraken dan weer normaal. Onder een dictatuur kon je niet over bepaalde onderwerpen praten. Je kon zelfs in een privégesprek als communist worden beschouwd. Het is een instinctief verdedigingsmechanisme. Ik denk dat als een kind drie volwassenen hun stem ziet verlagen, ze denken: maar waarom fluisteren ze?

– Kun je ons iets vertellen over het “harige been”?
– Het is interessant om te weten, en het komt ook in de film voor, dat de media in die tijd de gebeurtenissen min of meer negeerden en poëtiseerden. Bijvoorbeeld, toen mensen in het park in elkaar werden geslagen omdat ze seks hadden of wiet rookten, besloot een journalist het “harige been” te noemen. Dus in plaats van te zeggen dat de politie deze daad van agressie had gepleegd, zeiden ze dat het “het harige been” was dat weer had aangevallen. En iedereen wist dat het “harige been” de politie was. Het is dus echt een interessant verdedigingsmechanisme tegen censuur en tegen de absurditeit van het leven in een maatschappij waar je dingen niet wilt benoemen. Journalisten konden niet over bepaalde gebeurtenissen schrijven omdat er echte censuur was. Op een gegeven moment ontwikkelden ze het “harige been” als een urban legend, wat een code was.

– Hoe belangrijk is carnaval als decor voor dit verhaal?
– Ik hou van carnaval. Ik denk dat dit soort feesten, vooral in Recife, een heel vreemd en mooi moment is. Het heeft een heel transgressieve kant. Het drukt de waanzin van mensen uit. Als Armando hoort dat iemand hem wil vermoorden, verlaat hij de bioscoop en komt hij in een andere wereld terecht, het carnaval. Op straat is hij verdwaasd. Maar dan laat hij zich gaan en doet hij mee met de pret. Het is een moment van waanzin en trance. Ik hou van het vreemde en oneerbiedige van carnaval.

– Hoe heb je Wagner Moura overtuigd om in de film te spelen?
– Ik stuurde hem het script dat ik speciaal voor hem geschreven had. Wagner reageerde heel sterk. Hij kwam drie maanden naar zijn stad, Recife, en we hadden een fantastische werkervaring. En ik ben erg blij dat we samen aan de film hebben gewerkt. Wagner is een goede vriend. Het was geweldig voor hem om weer in Brazilië te werken.

*: Winnaar van de prijs voor Beste Regisseur op het Filmfestival van Cannes en de prijs voor Beste Acteur voor acteur Wagner Moura, The Secret Agent zal Brazilië vertegenwoordigen bij de Oscars van 2026.