Wanneer de boom een show opvoert

De dennenboom, symbool van het eeuwige leven sinds heidense tijden, heeft eeuwen, continenten en stijlen doorkruist. Ooit een eenvoudige conifeer versierd met gouden appels en walnoten in de Elzas, is het een universeel symbool geworden dat onze huiskamers parfumeert en etalages over de hele wereld verlicht. Maar nu creativiteit geen seizoenen kent, wordt de kerstboom niet langer gewoon versierd: er wordt over nagedacht, hij wordt gebeeldhouwd en in scène gezet. Het wordt een kunstwerk.

Wanneer de schepping wortel schiet

Het is ongetwijfeld in de handen van kunstenaars dat de kerstboom zijn mooiste metamorfose ondergaat. Elke winter vindt hij zichzelf opnieuw uit, zelfs als dat betekent dat hij zijn naalden verliest om zijn betekenis te vinden. In het V&A Museum en Claridge’s in Londen is de boom een instituut: elk jaar tekent een grote naam in design het decor. Wijlen Alber Elbaz bedacht het als een explosie van vreugde; Diane von Furstenberg kleedde het met veren en sterren; Karl Lagerfeld creëerde een monumentaal, monochroom eerbetoon aan het Zwarte Woud. In 2020 creëerde Jimmy Choo een vijf meter hoge neonboom met daarop een gigantische roze strik. Hier wordt de boom een installatie, een efemere sculptuur die de intieme wereld van de ontwerper weerspiegelt.

Maar het is in Parijs waar de magie al twintig jaar plaatsvindt met Les Sapins des Créateurs, een liefdadigheidstentoonstelling die elk jaar in december de meest gedurfde ontwerpers samenbrengt. Chantal Thomass droomde ervan in zwart kant, Martin Margiela als een spookboom bedekt met tule. En Jean Paul Gaultier heeft, trouw aan zijn voorliefde voor theater, een cancan boom bedacht, half danseres, half modeshow, versierd met takken en overgoten met een korset. Elk stuk wordt geveild ten bate van goede doelen: een kerst waar schoonheid rijmt met solidariteit. Naast deze prestigieuze evenementen vinden hedendaagse kunstenaars de kerstboom ook opnieuw uit. In 2020 in Bordeaux kwam Arnaud Lapierre met zijn Sapin Verre, een monumentaal, duurzaam werk dat is ontworpen om elk jaar opnieuw te worden gebruikt. In Parijs baarde Paul McCarthy in 2014 opzien met zijn enorme appelgroene boom op Place Vendôme – meer dan zomaar een boom, een subversieve knipoog naar de consumptiemaatschappij.

Anderen, zoals Olafur Eliasson en Pascale Marthine Tayou, transformeren de boom in een ecologisch symbool: gerecyclede materialen, LED-verlichting, geblazen glazen takken… de boom wordt een manifest van duurzame kunst. Hij vertelt het verhaal van onze tijd, een tijd waarin schoonheid en betekenis samenkomen, waarin betovering wortel schiet in ons bewustzijn.

Haute couture in majesteit

Als de mode erbij betrokken raakt, wordt de boom een silhouet. Modehuizen kleden hem aan, kleden hem af, korsetteren hem. Bij Jean Paul Gaultier kreeg de boom de sfeer van een Parijs cabaret, met een petticoat van takken en een satijnen korset. Bij Dior was het versierd met gouden linten, parels en hangende sterren; bij Valentino stond het in de etalages als een boom van scharlakenrode tule. Elk detail wordt couture: een zoom van slingers, een borduursel van licht, een symmetrie van parelmoeren ballen.

Deze toe-eigening van de kerstboom door ontwerpers is zeker niet onbelangrijk. Het weerspiegelt de behoefte om de feestdagen heilig te maken, om ze hun pracht en verbeelding terug te geven. De boom, de totem van ons interieur, wordt het equivalent van een avondjurk: een object van verlangen. In de grote hotels en luxe boetieks lijkt de parade van kerstbomen die van modellen op de catwalk te hebben vervangen. Ze vieren expertise, aandacht voor detail en theatraliteit. En deze vluchtige, lichtgevende plantencouture bewijst één ding: zelfs in het diepst van de winter blijft schoonheid vibreren.

De kunst van het sublimeren van smaak

Aan de tafel van de chef kan de kerstboom nu worden opgegeten. Het worden desserts, gourmetdecoraties en gebakscreaties. Pierre Hermé heeft hem opnieuw uitgevonden als een woud van bitterkoekjes, Cédric Grolet als een chocolade-illusie, François Perret als een met juwelen versierd dessert. Bij Alain Ducasse neemt de kerstboom een ereplaats in op de kerstbuffetten, gebeeldhouwd uit praliné en versierd met bladgoud. In de paleizen en chalets in de Alpen wedijveren patissiers met gedurfde creaties: meringue en pistache, vanille en dennenmousse, knapperige ornamenten en hartjes met ijs.

Bij Pierre Marcolini ziet de kerstboom eruit als een chocoladesculptuur. In 2018 bedacht hij een boom bestaande uit grafische, gastronomische bollen, geplaatst op verschillende lagen grand cru cacao. Meer dan een dessert, een eetbaar juweel: een eerbetoon aan de Belgische uitmuntendheid en de poëzie van chocolade.

Maar naast het technische gebaar is het de geest die verandert: de kerstboom wordt een metafoor voor gezelligheid, een symbool van levenskunst waarin delen en verwennerij samenkomen. Het illustreert de fusie tussen keuken en design, vorm en smaak. In een wereld waar esthetiek wordt geproefd, waar maaltijden spektakels worden, is de eetbare boom de kwintessens van een moderne kerst – een moment dat zweeft tussen kunst en eetlust.

In Hasselt tilt de Smaakboom van Mooz dit idee naar een nieuw niveau van zintuiglijk experimenteren: een monumentale boom die bestaat uit gestapelde porseleinen borden, waarop je je kunt voorstellen hoe zoetigheden, lokale smaken en de feestdagen zich ontvouwen.

De totemboom

Voor de grote modehuizen is de kerstboom niet langer een simpele versiering: het is een merkmanifest. Bij Hermès is het een totem van oranje en leer, die de kenmerkende kleur van het huis weerspiegelt. Bij Louis Vuitton is hij opgebouwd uit miniatuur boomstammen en herinnert hij aan de kunst van het reizen. Bij Chanel glinstert het met een parelmoerglans, versierd met camelia’s en parels, terwijl Cartier het versiert met rode linten en gouden belletjes. Elk raam, elke gevel wordt een verhaal, een visuele ervaring.

Bij Acqua di Parma neemt de boom de vorm aan van een zonnesculptuur bestaande uit de emblematische gele doosjes. Het is een kunstwerk dat zowel eenvoudig als oogverblindend is en de warmte van de dolce vita en vakanties in de Dolomieten oproept. In deze lichtgevende omgeving viert het huis de rustgevende schoonheid van de winterse natuur.

Deze spectaculaire installaties – vaak in Parijs, Londen, Tokio of New York – zijn levende wenskaarten. Ze trekken mensenmassa’s aan, wekken emoties op en zorgen ervoor dat de magie zich tot ver buiten de winkels uitstrekt. Achter deze kerstbomen gaat een hele kunst van enscenering schuil: expertise, esthetische eisen en het verlangen om te verbazen. In een tijd waarin “belevingsmarketing” hoogtij viert, wordt de kerstboom een ambassadeur, een symbool van prestige en continuïteit.

Een universele boom, nog in leven

Elke winter keert hij terug, maar nooit helemaal hetzelfde. De dennenboom is een van die zeldzame symbolen die de eeuwen heeft overleefd zonder zijn glans te verliezen. Hij past zich aan, transformeert en inspireert. Kunstenaars, modeontwerpers, chef-koks en architecten gebruiken hem om het verhaal van hun tijd, hun waarden en hun relatie met schoonheid te vertellen. Te midden van deze constante metamorfose blijft het wat het altijd is geweest: een oriëntatiepunt, een belofte, een baken van licht. Of hij nu gemaakt is van kunst, suiker of zijde, de dennenboom blijft de wereld van de mens verbinden met de wereld van dromen. En dat is zonder twijfel zijn mooiste roeping: ons er elke december aan herinneren dat de schepping, net als het leven, nooit ophoudt herboren te worden.